نوشته: ریشه‌یابی نام شیروان

یاقوت حموی از شِیرَوان^(۱) در بُخارا نام می‌برد^]۱[ که خود در زمان هخامنشیان از پهنه‌های سُغْد به شمار می‌رفت.

واژۀ سُغدی شیر^(۲) به معنی «خوب، نیک» برخاسته از اوستایی سْریرَه^(۳) «خوب، زیبا» برابر با سْری^(۴) در سَنْسْکریت است. پارۀ دوم با خُتَنی-سَکایی وانَه^(۵) «جا، مکان»، ارمنی وان^(۶) «سکونت‌گاه، خانه، شهرک» برخاسته از ایرانی کهن وَهَنَه^(۷) برابر با سَنْسْکریت وَسَنَه^(۸) و پارسی کهن آوَهَنَه^(۹) «سکونت‌گاه، خانه، دژ»، هم‌پوشی دارد. واژۀ گُرجی کهن وَنی^(۱۰) «خانه، سکونت‌گاه» از همین ریشه است. از این رو، شِیرَوان به معنی «دارای سکونت‌گاه‌های خوب» است. شیروان^(۱۱) در خراسان و روستایی با همین نام در بروجردِ لرستان و شروان^(۱۲) در جمهوری آذربایجان به همین معنی هستند. پارۀ دوم، یعنی وان، در نام نَخچوان^(۱۳) دیگر شهر آذربایجان، ایرَوان^(۱۴) در ارمنستان و جز این‌ها دیده می‌شود. شیر در شیرفهم «خوب‌فهم، خوب متوجه شدن» نیز می‌تواند در پیوند با همین واژۀ سُغْدی باشد که با خُتَنی-سکایی سَّرَه^(۱۵) «خوب»، فارسی سَرَه^(۱۶) و بلوچی شَرّ^(۱۷) همپوشی دارد.

Sheiravan; (2) šir (šyr-); (3) srira; (4) śrī; (5) vāna; (6) vān; (7) *vahana; (8) *vasana; (9) *āvahana; (10) vani; (11) Shirvan (12) Şirvan; (13) Naxçıvan; (14) iravan, Yerevan; (15) śśära; (16) sara; (17) šarr

]۱ [معجم‌البلدان، ۳/۳۸۲، بیروت، چاپ دوم: ۱۹۹۵ م.