نوشته: نام اَری‌سای در نامۀ اِستِر

در مقاله‌ای که پیش‌تر درباره‌ی نامۀ اِستِر نوشته بودم، به ریشه‌ی ایرانی نام فرزندانِ هامان اشاره رفت. نام اَری‌سای نیز همچون اَری‌داثَه و اَری‌دای به چم «آریایی‌زاده، نجیب‌زاده» می‌باشد. –سای باید همان واژگان ایرانی زا و دا باشد.

Etymology of the Name Tushaspa (ca. 2nd Century CE)

The name of a Yonarāja (= local governor/Indo-Greek satrap) during in the Ashokan reign in Gujarat, India. Scholars have identified Iranian roots for this name rather than Greek, but no translation has been suggested [1]. The name derives from the Indo-Iranian compound Taviṣa-aspa “(possessor of) strong horse(s)”. The first part is seen in the name Tushratha “possessor of a swift chariot” King of Mitanni (14th century BCE).

[1] Hermann Kulke & Dietmar Rothermund 2004, A History of India: 83, Fourth Edition, Routledge; Sarita Khetry 2005-2006, "The Old Persian Traits in Asokan Inscriptions", PIHC 66: 92.

نوشته: خُرده‌ای به خُرده‌گیری جناب قائم‌مقامی

جناب احمدرضا قائم‌مقامی (استادیار) در خرده‌گیری‌هایی که در کانالِ خود به نبیگ «واج‌شناسی شاهنامه» از استاد خالقی مطلق (شاهنامه‌شناس نامدار) وارده کرده است، دربارۀ جایگاۀ رود اَرَنگ که استاد خالقی مطلق اروند دانسته‌اند، نوشته‌است: 

«اروند که نام دیگر دجله است برابر با نام رود ارنگ در کتابهای پهلوی نیست»

 

خُرده‌ی ایشان وارد نیست، زیرا نَسکِ پهلوی «گزیده‌های زادسْپْرَم» به ترجمه راشد مُحصل، بخش ۳ بند ۲۲، اَرَنگ رود را همان اروند (= دِجله) گزارش کرده است. همین واژۀ ایرانی در ریخت اَرَنزیه یا اَرَنزَه [۱] وارد زبان هوری باستان و اسطوره‌شناسی ایشان و به ریخت اَرَنزو وارد زبان آشّوری و سوبَری (= مردم خوب) شده است [۲] که این نام را به دِجله داده‌اند. فرزانه توس سراید:

اگر پهلوانی ندانی زبان / بتازی تو اروند را دجله خوان

 

اما نباید رود رَنگها (یَشت ده، بند ۱۰۴، وندیداد، فرگرد یکم، بند ۱۹) که با سیردریا هم‌خوانی دارد، اشتباه گرفت. در فرگرد یکمِ وندیداد، از شانزده سرزمینی نام می‌رود که اهورَه‌مزدا در سمتِ خاور آفریده و از ممالک ایرانی‌اند، و این نشان می‌دهد که نگاه یکسر به سمتِ خاورِ ایران بزرگ پیشین است. در بند ۱۸ از  پانزدهمین سرزمین مزداآفریده، هَپتَه-هِندَوَه «هفت رود» (= ایندوس، سند) سخن می‌رود و به دنبال آن (بند نوزده) از رَنگها سخن به میان می‌آید که همگی در خاور جای دارند. در این‌جا، دگرگونی موقعیت‌های جفرافیایی را در گذر زمان گواه هستیم، زیرا در دوره‌های پسین اَرَنگ را اروندرود نیز پنداشته‌اند. نام دِجله در زبان اَکَّدی دیکلَت، تیگرَه در زبان ایلامی و تیگرا در زبان پارسی باستان می‌باشد و همگی برگرفته از واژۀ اوستایی تیغرَه هستند که امروزه به «تیز» دگرگونه شده است نام این رود روی هم رفته «رود تیزپو» درک می‌شود. نام اروند نیز برگرفته از اَئوروَنت اوستایی به چم «رود تیز و تند، پُرشتاب» است.

 

1. Alfonso Archi 1993, AS 43: 204
2. C. J. Gadd 1940, Iraq 7: 36, N. 3

Madakina king of Armenium during the time of Naram-Sin

In the legend of the great rebellion during the time of Narām-Sîn (22^th century BCE), the king of Akkad, seventeen provincial governors from Iran, united against him. Among them, there is mention of a region called Armanum, which is the ancient homeland of the Armenians and corresponds to present-day Armenia. This region was first recorded during the reign of Sargon I (23^th-22^th centuries BCE). The name of the king of Armanum during the Naram-Sin period was Madagina (JRAS 2: 259), or more precisely Madakina (RA 70: 121), where Mada likely derives from Mede and And the second part of the name, kina, corresponds to the Avestan word kaēna. This name could indeed potentially mean “avenger of the Mede(s)” or “who seeks vengeance of the Mede(s)”. The name Armanu(m) is derived from Proto-Indo-Aryan Arimanu or Ariamanu meaning “Aryan/Iranian Human”.

The linguistic, cultural, and religious affinities are strong evidence of the shared ancestry between Iranians and Armenians.